Թումանյանի սիրած ուտելիքներն ու դրանց բաղադրատոմսերը հենց պոետից [7 ուտեստ, 7 բաղադրատոմս]

Ի՞նչ էր սիրում ուտել Հովհաննես Թումանյանը, ի՞նչ էր պատրաստում անձամբ, ի՞նչ էր սիրում հյուրասիրել իր բազմաթիվ հյուրերին... Այս հարցերի շուրջ զրուցել ենք Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարանի տնօրեն Անի Եղիազարյանի հետ:

Անիի հետ զրույցներում պարզեցինք, որ ամենայն հայոց բանաստեղծը սիրել է և՛ համեղ ուտել, և՛ համեղ պաատրաստել: Հաճախ է հյուրեր ունեցել, որոնց համար իր «ֆիրմային» ուտեստներն է պատրաստել:

Անի Եղիազարյանը մի շարք արխիվային նյութերի, նամականիի և ընտանիքի անդամների հուշերի ուսումնասիրություններից հետո առանձնացրել է յոթ ուտեստ, որը սիրել է ուտել և պատրաստել մեծ պոետը:

Հիշում է Նվարդ Թումանյանը

«Սիրում էր քաշովի՝ խորոված ձկան (դասպիչի) հետ: Ձուկը փաթաթում էր լրագրի կամ թիթեղյա թերթիկի մեջ, դնում վառարանը, խորովում: Ծննդավայրի թխվածքներն էր սիրում, որ կերել էր մանուկ օրերին՝ ամենից շատ թարմ սերուցքով պատրաստած ագդակը, ապա և հալվան, խավիծը, նազուկը, գաթան, բաղարջն ու բիշին: Սիրում էր բամյա և մրգի պահածոներ, ձվածեղ պոմիդորով և սուխարիկներով: Սուրճն իրեն վնաս էր, բժիշկներն արգելել էին, բայց ինչպես ինքն էր ասում. «շախի խաթեր» և՛ պատրաստում էր, և՛ խմում»:

«1915-ին Հայրիկն Էջմիածնում ամբողջ օրն զբաղված էր գաղթականների և որբերի վիճակը թեթևացնելու, նրանց կերակրելու, բուժելու գործը կազմակերպելով: Ինքը ոչինչ չէր կարողանում ուտել, միակ բանը թեյն էր ու սուրճը, որ կոնյակով օրը մի քանի անգամ խմում էր զանազան հիվանդությունների դեմն առնելու համար:

Այդ օրերին ապրում էինք Մատենադարանի շենքի ներքին հարկում. վերևում կաթողիկոսի տեղակալ Հուսիկ արքեպիսկոպոսի սենյակն էր: Նա ամեն առավոտ պոմիդոր էր ուղարկում հայրիկին: Հայրիկն առաջին անգամ պատրաստեց ձվածեղ՝ պոմիդորով ու սուխարիկներով: Դրանից հետո ամեն օր պատրաստում էինք: Դա եղավ նրա սիրած նախաճաշը»:

Եվ այսպես, յոթ ուտեստ ու յոթ բաղադրատոմս Հովհաննես Թումանյանից

1. Կրյուշոն

Պատրաստման եղանակը

Կրյուշոն են կոչվում մրգային հյութերից, գինուց, չգազավորված ջրից, շամպայնից, նաև թարմ և սառեցված մրգերից պատրաստված և մինչև 7-10C պաղեցրած ըմպելիքները: Մրգերը խառնում են շաքարավազի և գինու հետ և թողնում են թմրեցման սառը միջավայրում մի քանի ժամ: Այնուհետև ավելացնում են գինի, սառույց և մատուցելուց անմիջապես առաջ լցնում են գազավորված հյութեր:

Թումանյանը հաճախ էր պատրաստում կրյուշոն՝ իր տանը հավաքված հյուրերին հյուրասիրելու համար: Հիմնականում նախընտրում էր տանձով, խնձորով, սերկևիլով, բալով և կարմիր գինով բաղադրատոմսը:

2. Ձուկը՝ լավաշով

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

Ձուկ – 1 հատ

Կարագ – 100 գրամ

Կանաչի (ըստ նախասիրության) – կես փունջ

Լավաշ – 2 հատ

Ձեթ – 2 ճաշի գդալ

Աղ, սևպղպեղ, կարմիրաղացածպղպեղ

Պատրաստման եղանակը

Ձուկը կտրել ողնաշարից այնպես, որ կտորները ամբողջովին չառանձնանան իրարից: Վրան ու մեջը աղով, սև ու կարմիր պղպեղով համեմել: Վերջում ձեռքով ողջ ձուկը պատել ձեթով և թողնել մի կողմում, որ համեմունքները ներծծվեն:

Այնուհետև կարագը կտրատել ու սամիթի ճյուղերի հետ (կարելի է տարբեր կանաչիներ օգտագործել՝ համեմ, թարխուն, կամ էլ բոլորն իրար հետ), տեղադրել ձկան փորի մեջ:

Ձկան ճեղքերի մեջ նույնպես դնել կարագի կտորներ: Վերցնել սառը թավան, վրան փռել լավաշը, մեջը դնել ձուկը և փաթաթել: Այդպես նաև մյուսը: Դնել ջեռոցը և եփել 180 աստիճան ջերմաստիճանում 30-40 րոպե: Վերջին 10 րոպեն ձուկը բաց վիճակում տապակել, որպեսզի կարմրի: Հանել և մատուցել տաք վիճակում:

Թումանյանը ձկան պատրաստումն անում էր շատ թեթև ու արագ, առանց ավելորդությունների՝ ձկան փորի մեջ տեղադրում էր կարագ, կանաչիներ, փաթաթում լավաշի, իսկ հետո փայլաթիթեղի մեջ և տեղադրում վառարանի մեջ: 30 ր. անց համեղ ուտեստը պատրաստ էր մատուցման:

3. Եղնջապուր

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

500 գրամ եղինջ
2-3 միջին չափի կարտոֆիլ,
2 ձու
100 գրամ յուղ
1 գլուխ սոխ

Աղ

Պատրաստման եղանակը

Թարմ եղինջը եփել, քամել, մանրացնել և նորից լցնել բանջարի ջրի մեջ։ Ավելացնել կարտոֆիլ կամ մի քիչ ալյուր՝ ըստ նախասիրության և նախապես պատրաստած սոխառածը։ Վերջում ավելացնել ձու և աղ

Սոխառածի պատրաստման համար թավան դնել կրակին, մեջը լցնել անհրաժեշտ քանակությամբ յուղ, սոխը մանր կտրատել, ավելացնել յուղին, անընդհատ խառնել մինչև սոխը փափկի և ստանա վարդագույն երանգ:

Թումանյանները նախընտրում էին ճաշատեսակի հետ մատուցել կաթի սեր, հացի չորացրած կտորներ, որոնք նախապես թաթախված էին սխտորով պատրաստված թանձրուկի մեջ:

4. Թել պանիրով ձվածեղ

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

ձու

կարագ

թել պանիր

աղ, պղպղեղ

Պատրաստման եղանակը

Անալի թել պանիրը (ջիլ) (կամ եթե աղ դրած է, նախապես 2 ժամ թողնում են ջրի մեջ) նախօրոք մանրացնում ենք: Թավայի մեջ լցնում ենք կարագ, այն դաղվելուց հետո ավելացնում ենք թել պանիրը և անընդհատ խառնում: Համասեռ մասսա դառնալուց հետո, ավելացնում ենք հարած ձու: Մատուցվում է տաք վիճակում:

Թումանյանները նախընտրում էին թել պանրի հետ խառնել նաև ռեժան, իսկ ձվի մեջ մանրացրած սպանախ ավելացնել:

5. Ընկույզով կոզինախ

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

600 գր. ընկույզ

350 գր.մեղր

9 ճ. գդալ շաքարավազ

Կոզինախն արևելյան քաղցրավենիք է: Ամենից հաճախ կոզինախը պատրաստում են ընկույզից, որը միացնում են իրար մեղրի և շաքարավազի խառնուրդով: Դրանից հետո զանգվածից շերտ են ձևավորում, թողնում են սառչի և կտրատում են:
Կոզինախ կարելի է պատրաստել ընկույզից, քնջութից, գետնանուշից և այլն:

Պատրաստման եղանակ

Ընկույզները կեղևազրկել, սուր դանակով կտրատել, մաղել` թեփերից մաքրելու համար, թեթևակի բովել: Մեղրը շաքարավազի հետ եփել մարմանդ կրակի վրա այնքան ժամանակ (երբեմն-երբեմն խառնել), մինչև ստացվի միասեռ զանգված:

Ընկույզը լցնել խորը կաթսայի մեջ, ավելացնել հալեցված մեղրի և շաքարավազի խառնուրդը, գդալով լավ խառնել:

Հետո ստացված զանգվածը շրջել թաց տախտակի վրա և թաց գրտնակով գրտնակել և 1 սմ հաստությամբ շերտ ձևավորել: Մի փոքր սառելուց հետո կտրատել և հյուրասիրել:

Քաղցրավենիքն այս հաճախ էր պատրաստում Թումանյանի դուստրը՝ Թամարը, և մատուցում այն թեյի հետ:

6.Բաղարջ

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

1 կգ ալյուր,
100 գր. մեղր,
150 գր. ձեթ,
200 գր. ջուր,
12 գր. սոդա,

20 գր., աղ

Պատրաստման եղանակը

Բարձրորակ ալյուրով, մեղրով, աղով, ձեթով, խմորի սոդայով և գոլ ջրով, առանց երկար հունցելու պատրաստել պինդ խմոր, ծածկել խոնավ շորով և թողնել հանգստանալու 15-20 րոպե: Ապա խմորի որևէ հատվածում կարելի է դնել արծաթյա դրամ, գրտնակել 1-1.5սմ հաստության կլոր շերտով, կողքերը կսմթելով նախշել, երեսին պատառաքաղով գծեր քաշել, մի քանի տեղից ծակել, մեղր քսել և թխել թոնրում կամ փռում:

Նույն կերպ էր պատրաստում Թումանյան ընտանիքը՝ բաղադրատոմսին հավելելով տարբեր մրգերից պատրաստված չրեր:

7. Ագդակ

Անհրաժեշտ բաղադրիչներ

1 բ. ալյուր
1 ձու

50 գր կաթի սեր

1 թ. գ. սոդա

յուղ՝տապակելու համար:

Պատրաստման եղանակը

Հունցել խմորը, թողնել հանգչի 25-30 րոպե: Ապա խմորը բաժանել գնդերի: Դրանք գլորելով երկարացնել` տալով գլանի ձև, մի փոքր տափակեցնել, բաժանել 5 սմ կտորների և տապակել տաք յուղի մեջ: Վրան մեղր լցնել և մատուցել տաք վիճակում:

Նույն կերպ էր պատրաստում Թումանյան ընտանիքը՝ հատկապես Թումանյանի մայրիկը՝ Սոնան:

shushan karapetyan

24.03.2021

Մարդը մարդ է