Հայերենում ամենատարածված սխալների մասին [Դավիթ Գյուրջինյան]

Հայերենում տարածված սխալների մասին զրուցել ենք Լեզվի կոմիտեի նախագահ, լեզվաբան Դավիթ Գյուրջինյանի հետ և խնդրել ենք նրան նշել այն հիմնական և ամենատարածված սխալները, որոնք այնքան շատ են առօրյա, գրավոր և բանավոր կիրառության մեջ, որ, ցավոք, ձգտում եմ դառնալ օրինաչափություն:

1. Խոսել բայի չարչրկումը

Առանձնակի հետևողականությամբ շարունակվում է խոսել բայի չարչրկումը հատկապես սերիալներում։ Գրեթե համատարած ասում են (կամ գոռում) սխալ ձևերը՝ խոսացի, խոսա՛, խոսանք... Այնինչ պիտի ասվեր խոսեցի, խոսի՛ր, խոսենք, ինչպես որ ասում ենք երգեցի, երգի՛ր, երգենք և այլն։ Պարզ է, որ ասել անկանոն բայի ասացի, ասացիր, ասաց, ասա՛ և նման ճիշտ ձևերի ազդեցությամբ են սխալվում (ի դեպ, խոսակցական լեզվում անկանոն այս բայն էլ «կանոնական» ձևերով է ներկայանում՝ ասեցի, ասեցիր, ասեց...)։ Հոնքը շինելու տեղ աչքն են հանում։

2.Կրկին՝ «կրկին անգամ»-ի մասին

Ասում և գրում են կրկին անգամ, երբ կրկին-ի կողքին անգամ-ն ավելորդ է։ Նույնն էլ բազմիցս-ի դեպքում է. –իցս մասնիկն արդեն «անգամ» է նշանակում, ուստի մի «անգամ» էլ չգումարենք։

3.ել վերջավորությամբ բայերի պատճառականը

Կանոն է՝ –ել վերջավորությամբ բայերի պատճառականը –եցն ածանցով են կազմում, ինչպես՝ հիշել – հիշեցնել, բայց ականջ են ծակում հիշացնել և նման սխալ ձևերը։ Առավել արտառոց է, երբ –ացն-ի փոխարեն իբր գրական ձևեր են կազմում և գործածում, ինչպես՝ հիմարեցնել։ Վստահ կարող ենք ասել, որ կենդանի խոսքում ոչ մեկը հիմարեցնել չի ասում, այլ բնական ու ճիշտ հիմարացնել։ Հեռուստատեսությամբ այդ ճիշտ ձևը անիմաստ «գրականացվում է»։

4. թվով 3 մարդ

Հայերեն մտածող մարդու համար արտառոց են թվով 3 մարդ, թվով 15 սեղան բառակապակցությունները, որոնցում ավելորդ է թվով-ը, պիտի ուղղակի ասել 3 մարդ, 15 սեղան։ Տարօրինակ բան. լեզուն ձգտում է սեղմության, խնայողության, ոմանք նոր բեռ են ավելացնում նրա ուսերին՝ դեմ գնալով հայերենի հարազատ լեզվամտածողությանը։

5. ինչո՞ւմ է խնդիրը

Հայերեն լեզվամտածողությանը խորթ են ինչո՞ւմ է խնդիրը (հարցը, առավելությունը, թերությունը) արտահայտությունը և նրա պատասխանը՝ բանը նրանում է, որ...

6. Ի շնորհիվ

Գրաբարաբույր նախդրային կապակցություններ կան՝ ի շահ, ի հիշատակ, ի գիտություն, ի լրումն, ի տես և այլն, որոնք ամենօրյա գործածություն ունեն։ Եվ դա լավ է։ Սակայն մի բայց կա... Ոմանք ոգևորված սրանց ավելացնում են ի շնորհիվ սխալ ձևը։ Շնորհիվ-ը երբևէ ի նախդիրով չի գործածվել, քանի որ դա հակասում է լեզվի օրինաչափություններին (գրաբարում գործիական հոլովաձևի հետ [շնորհ-իւ] ի նախդիր երբեք չի գործածվել)։

7. Գուրգենը, ով...

Արհեստական է, անբնական (ու սխալ), երբ անձ ցույց տվող գոյականները կապակցում են ով, ում, ովքեր... հարաբերականներով՝ Գուրգենը, ով..., Գուրգենին, ում..., Տղաները, ովքեր... Ավելի «առաջադեմներն» ասում են՝ երկրները, ովքեր...

Հայերեն բնական ու ճիշտ կապակցություններն են՝ Գուրգենը, որ / որը..., Գուրգենին, որին..., Տղաները, որոնք... Չպետք է անհանգստանալ, թե այսպես ասելու դեպքում Գուրգենն ու տղաները կդառնան ... իր։ Պետք է անհանգստանալ, որ անբնական ու անճիշտ կապակցությունները սղոցում են լսողների և կարդացողների նյարդերը։

shushan karapetyan

09.04.2021

Լեզվանի