![Ո՞Ր, ԹԵ՞ ՈՎ [3 լուծում]](https://static.ucraft.net/fs/ucraft/userFiles/art365/images/a-1533-hayeren-sxalner-17226123837021.webp?v=1722612386)
Կարդանք ժամանակակից գրականությունից քաղված նախադասությունները, որոնք պարզորոշ ցույց են տալիս հատուկ և հասարակ գոյականներին կապակցվող որ դերանվան գործածության ձևավորված ավանդույթը, որը բնորոշ է հայերենին:
-
Լևոնը, որ կանգնած էր զրուցողների ուրիշ խմբի մեջ, հարցրեց (Հրանտ Մաթևոսյան)։
-
Կինը, որի կրծքին կարմրագույն էր ամրացված, Դանիելին ասաց... (Լևոն Խեչոյան)։
-
Բեմին ամենից մոտիկ նստած էին երեխաները, որոնք շատ քիչ բանից են արդեն զարմանում (Վարդգես Պետրոսյան)։
-
Այլևս չէր ուզում նեղություն պատճառել ազգականներին, որոնց տանը առանց իրեն էլ նեղվածք էր (Վահագն Գրիգորյան)։
Այս նախադասությունների որ, որի, որոնք, որոնց հարաբերականների փոխարեն շատերն այժմ ով, ում, ովքեր են գործածում, և դա օրեցօր ավելի ու ավելի է տարածվում: Հիմնավորում են, թե դրանք կապակցվել են անձ ցույց տվող գոյականների, ուստի որ-ը և որոնք-ը հարմար չեն: Ոմանք նույնիսկ ասում են, թե դա անհարգալից վերաբերմունք է մարդու նկատմամբ. անձին իրի՝ առարկայի տեղ են դնում: Ավելին՝ նույնիսկ կարծիք է հնչում, թե դա արմատացել է խորհրդային ժամանակներում, երբ մարդն իբր արժեք չուներ: Այս կասկածը փարատելու (ավելի ստույգ՝ մերժելու) համար բերենք մեկական օրինակ հայ դասական գրողներից.
Առանց իր կյանքը վտանգի ենթարկելու անկարելի էր ազատել թշվառին, որը գուցե դեռ մեռած չէր (Րաֆֆի):
Խաթունը ցույց տվավ ոսկերիչին, որը սպառնացող դեմքով կանգնած էր ներս մտնողների դիմացը (Մուրացան):
Սա է բնական և ճիշտ հայերենը:
Սակայն վերջին տարիներին մամուլը, հեռուստատեսությունն ու ռադիոն, պաշտոնյաների խոսքը հեղեղված են անձնանիշ գոյականներին կապակցված անբնական ով, ովքեր, ում դերանուններով: Ականջ սղոցող կապակցություններ են: Այսպես, կարդում կամ լսում ենք.
Եկել էր նաև Բելգիայի վարչապետը, ով (պիտի լինի որը) առաջին անգամ էր այցելում Ծիծեռնակաբերդ: Հարց տանք, և որ-ը մեջտեղ կգա. ո՞ր վարչապետը՝ առաջին անգամ Ծիծեռնակաբերդ այցելած:
Նրանք այն մարդիկ են, ովքեր (պիտի լինի որոնք) տասը տարի ճնշվել են (ո՞ր մարդիկ. տասը տարի ճնշված):
Այս մոտեցումն այնքան է տարածվել ու արմատացել, որ ով-ի միջոցով երկրորդական նախադասությունը սկսել են կապակցել անգամ այն գլխավոր նախադասություններին, որոնցում կապակցվող բառն անգամ անձ ցույց չի տալիս: Այսպես. «Հայտնի է առաջին թիմը, ով նվաճել է եզրափակիչի ուղեգիր»: Սա հայերեն լեզամտածողությանը խորթ, առհասարակ անընդունելի կապակցություն է:
Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ այսպես պիտի ասվեր՝ «Հայտնի է առաջին թիմը, որ (կամ որը) եզրափակիչի ուղեգիր է նվաճել»:
Կարող է այսպիսի հարց ծագել. «Իսկ ե՞րբ ենք գործածում ով-ը»:
Ով, ում, ովքեր ենք գործածում հետևյալ կառույցների դեպքում՝ նա, ով..., նրանք, ովքեր..., նրան, ում..., նրանց, ում և այլն: Պարզ երևում է, որ ով-ը (նաև հոգնակին՝ ովքեր-ը) կապակցվել է անձնական դերանվանը: Ահա այսպես.
Քաջ մարդը ոչ թե նա է, ով չի վախենում, այլ նա, ով հաղթահարում է այդ վախը (այստեղ էլ հարց տանք. քաջը ո՞վ է. չվախեցողը և այլն)։
Կամ էլ հոգնակի թվով՝ «Հարգանք բոլոր նրանց, ում ջանքերի շնորհիվ այսօր առաջընթաց ունենք»։
Չմոռանանք ասել, որ կիրառելի ու ճիշտ է նրանց, որոնց կառույցը ևս: Այսպես՝ «Հարգանք բոլոր նրանց, որոնց ջանքերի շնորհիվ այսօր առաջընթաց ունենք»։
Ի դեպ, ով-ը գործածվում է նաև այն դեպքերում, երբ կապակցվում է ուրիշ դերանունների՝ յուրաքանչյուր ոք, յուրաքանչյուր, ամեն ոք, բոլորը, ամենքը և այլն: Օրինակ՝ «Յուրաքանչյուր ոք, ով ճանաչում էր նրան, զարմանում էր լսածից»։
Այսպիսով՝
-
գոյականների հետ (անկախ նրանից՝ անձ է, թե իր) գործածում ենք որ / որոնք-ը,
-
դերանունների հետ՝ ով / ովքեր-ը,
-
ով-ի փոխարեն կարող է գործածվել նաև որ-ը։
Սա համոզված ասում է լեզվաբանը, որը քանիցս անդրադարձել է այս խնդրին, նա, ով հույս ունի, որ վիճակը հնարավոր է շտկել: Վիճակը կշտկեն այն մարդիկ, որոնք հարգում են հայերենի ավանդույթը, նրանք, ովքեր պարզապես զգում են հայերենը:
Դավիթ Գյուրջինյան