![ՈՒՂՂԱԳՐԱԿԱՆ ՎԹԱՐՆԵՐ. Ջ – Ճ - Չ [10 դեպք]](https://static.ucraft.net/fs/ucraft/userFiles/art365/images/a-1351-taracvac-sxalner-17095455035998.webp?v=1709545506)
Հայերենի ուսուցիչները տարիներ շարունակ սովորեցնում են բառերը ճիշտ գրելու կանոնները, բայց «վթարները» շարունակվում են: Հարկավոր է մի քիչ լարել ուշադրությունը, և ամեն ինչ տեղը կընկնի:
Ընտրել ենք ջ-ճ-չ-ի ուղղագրության «վթարային» 10 դեպք:
- Հայկական շատ համով մի ճաշ կա, անունը՝ քրջիկ: Այս ճաշը եփում են թթու դրած կաղամբից և ձավարից: Գրվում է ջ-ով, քանի որ առաջացել է քուրջ «մաշված՝ քրքրված շոր. ցնցոտի» իմաստն ունեցող բառից: Այս ճաշն էլ թթու կաղամբի կտորտանքից, ժողովրդի լեզվով ասած՝քրջերից են եփում, ուստի պիտի գրենք ջ-ով:
- Թվում է՝ խնդիր չկա. չ ասում, չ էլ գրում ենք՝ զեղչ: Բայց միջին դասարաններում սովորածը ոմանք հետագայում մոռանում են, և խանութների ապակիներին հայտնվում է զեղջ-ը, ոմանց գրավոր խոսքում՝ նույնիսկ զեղճ-ը:
Ուրեմն նախ բառի ճիշտ արտասանությունը պիտի սովորեցնենք՝ զեղՉ: Այդպես էլ պիտի գրենք՝ զեղՉ, նաև զեղՉել:
- Սովորեցնողների համար գլխացավանք է դարձել նաև զղջալ բառը (սրանից էլ՝ զղջում): Այստեղ ղջ ենք գրում ողջ, ամբողջ, աղջիկ և կամ բղջախոհ «ցանկասեր» բառերի նման: Զեղչել բառի ազդեցությա՞մբ է, թե՞ մեկ այլ պատճառով, ոմանք դժվարանում են ճիշտ կողմնորոշվել «վթարային իրավիճակում» և սխալվում են՝ ջ-ի փոխարեն է՛լ չ, է՛լ ճ գրելով կամ էլ ղ-ի փոխարեն՝ խ:
Կարգ ու կանոնով ամեն բան դնենք իր տեղը՝ զեղչ, զեղչել, բայց՝ զղջալ, զղջում:
- Ոմանց համար «ուղղագրական վթարի» առիթ կարող է դառնալ զիջել բառը, որի բառափնջում են զիջում-ը, փոխզիջում-ը: Անկասկած ջ-ով, միայն ջ-ով. կանոն է:
- Աղջիկ բառն ունի ժողովրդական տարբերակներ, որոնք հանդիպում են գրականության մեջ՝ աղջի և ախչի ձևերով: Այսպես.
Աղջի՛, անաստված, նստի՛ր վրանում,
Ի՞նչ ես դուրս գալիս, խելքամաղ անում (Հովհ. Թումանյան, «Անուշ»):
- Հորս ու մորս ասա,– լսեց ամուսնու ձայնը,– առաջինը իրե՛նց հրավեր արա, ա՛յ ախչի, նրանք պիտի նստեն սեղանիդ գլխին (Վ. Պետրոսյան, «Կրակե շապիկ»):
Անկախ սրանցից՝ աղջիկ բառի կանոնական գրությունը նույնն է:
- Փուչ «մեջը դատարկ, սնամեջ», «անիմաստ, անհեթեթ» բառի հարցը հեշտ կարող ենք լուծել, եթե հաշվի առնենք, որ նույն արմատից են փչել, փչոց «սուտ», փչան «սուտասան», փուչիկ, փչանալ բառերը: Այսքանից հետո որևէ մեկը վստահաբար փուչ-ն այլևս չի գրի ջ-ով:
Բայց այստեղ մի բայց կա. արևմտահայերենում այս բառը գրում են փուճ ձևով, սրանից էլ՝ փճանալ:
- Միայն ջ-ով են գրվում պղպջալ և պղպջակ բառերը, որքան էլ այս կամ այն բարբառի կամ խոսվածքի ազդեցությամբ այս բառերը տարբեր կերպ արտասանենք: Պղպջակ-ը V դարից սկսած այսպես է գրվում (դարերի ընթացքում ճ-ով գրողներ էլ են եղել, ինչպես հիմա): Պղպջալ և պղպջակ՝ միայն ջ-ով:
- Արտասանական նմանության հիման վրա ոմանք շփոթում են թռչել «սավառնել, թևածել» և թրջել «խոնավացնել, թացացնել» բայերի գրությունը: Պարզ է, որ թրջոց-ը թրջել բայից է կազմվել: Ուստի ուղղագրական վթարն այսուհետև պիտի բացառել:
- Մի բառ կա, որ գայթակղության քար է դարձել շատերի համար. քանի՜ աշակերտ և ուսանող է միավոր կորցրել այս բառը սխալ գրելու պատճառով: Դա խառնիճաղանջ-ն է: Ժամանակին այս բառը բառարաններում տրվում էր գրության երկու ձևով՝ խառնիճաղանճ (ճ-ով) և խառնիճաղանջ (ջ-ով): Տարբերակների մրցակցությունում ի վերջո հաղթեց խառնիճաղանջ-ը՝ ջ-ով. արևելահայերենի ուղղագրական բառարաններում արդեն միայն սա է տրվում: Արևմտահայերենում ճ-ով գրությունը տակավին պահպանվում է (ճ գրում, բայց ջ են արտասանում):
- Արևելահայերեն հաչել, հաչան, արևմտահայերեն հաջել, հաջան, բայց սրանք իրար չեն խանգարում. յուրաքանչյուրը ճիշտ է իր համակարգում: Համեմատենք. արևել. Հաչան շունը չի կծում, արևմտ. Խածան շունը հաջան չ’ըլլար:
Աջակողմյան երթևեկությամբ հաջողություն մաղթենք բոլորին ուղղագրության խաչմերուկներում, վայրէջքներին ու վերելքներին:
ԴԱՎԻԹ ԳՅՈՒՐՋԻՆՅԱՆ
տես նաև՝