Պոետիկ վերնագրով այս կարճ պատմվածքն ենք առաջարկում կարդալ այսօր: Իրականում, այն ամենևին էլ շան մասին չէ, այլ երկու մարդկանց, որոնց գուցե կապում է սերը, կամ հիշողությունը, կամ երազներն ու բաժանման ցավը․․․պարզ կդառնա, թերևս երբ ինքներդ փորձեք ավարտել պատմվածքը․ որն ավարտվում է ամենահետաքրքիր տեղում․․․
Կինը անթարթ նայում էր ինձ, ասես տեսնում էր առաջին անգամ: Lուսամփոփից անդին նա ետ շրջվեց, իսկ ես ուսիս վրայով կերոսինի դողդոջուն լույսի ցոլքերում շարունակեցի պարզորոշ տեսնել իմ թիկունքին հայող նրա թաց ու վախվորած աչքերը: Ես նրան տեսնում էի առաջին անգամ:
Գտա ծխախոտս, դառնահամ ծխի քուլան օղակվեց օդում ու, մինչ կլուծվեր սենյակիս կիսախավարում, սկսեցի ճոճել աթոռս՝ այն տարուբերելով ետի ոտերին: Հանկարծ հասկացա, որ ամեն գիշեր նույն տեղում ես տեսել եմ ինձ հառած այդ վախվորած հայացքը: Մենք նայում էինք իրար` ես շարունակում էի ճոճվել ետի ոտերին թեքած իմ աթոռին, նա բարալիկ մատներն էր տաքացնում լամպի լուսամփոփի վրա:
«Երկնագույն շան աչքերը»,- արտաբերեցի ես, քանզի սա ասել էի նրան նաև նախկինում: Ափերը չհեռացնելով լուսամփոփից` նա պատասխանեց. «Այո: Մենք երբեք չպիտի մոռանանք այդ բառերը»: Նա դուրս սահեց լուսավոր ոլորտից ու կրկնեց. «Երկնագույն շան աչքերը` ես սա գրել եմ ամենուր»:
Նա քայլեց դեպի հանդերձասեղանը, հայտնվեց հայելու շրջանաձև եզրագծում, զննելով ինձ լույսի անցուդարձի մաթեմատիկական բեկյալի վերջնակետից: Նա ինձ էր հառել մոխրագույն աչքերը, մինչ փորձում էր բացել դիմափոշու սադափե տուփը: Բարձիկը հպեց ճակատին, քթին, այտերին: Երբ ավարտեց հարդարանքը, փակեց սադափե տուփը, ետ դարձավ դեպի լուսամփոփն ու ասաց. «Ես սարսափում եմ, որ ինչ որ մեկը իր երազում կտեսնի այս սենյակը ու ամեն բան տակնուվրա կանի այստեղ»: Նա կրկին լամպի կրակին պարզեց իր երկար ու բարալիկ մատները: «Դու չե՞ս զգում ցուրտը»,- հարցրեց նա: «Երբեմն»,- պատասխանեցի ես: «Բայց չէ՞ որ հիմա զգում ես»,- համառեց: Ես հասկացա, որ ցուրտն է մարմնավորում իմ միայնության զգացումը: «Հիմա զգում եմ»,- ասացի ես,- «դա տարօրինակ է իմ տերևաթափի այս խաղաղ գիշերին»:
Նա նորից քայլեց դեպի հայելին ու կրկին հայտնվեց իմ թիկունքում: Առանց նրան տեսնելու ես գիտեի թե նա ինչ է անում: Հիմա նա նստած է հայելու դիմաց ու տեսնում է իմ թիկունքը, որը հասել է հայելու խորքը ու հասցրել անդրադառնալ դեպ նրա մոխրագույն աչքերը, մինչ նա բարալիկ մատերով շրթներկը ելման կետ է շարժել անշտապ ուղեծրով: Իմ առջև մութ պատն է, ուր նրա անդրադարձը նստած է հայելում իր անդրադարձի պատկերի առաջ: «Ես քեզ տեսնում եմ»,- ասացի ես ու տեսա, թե ինչպես նա բարձրացրեց հայացքը ու իր հայելու մեջ տեսավ դեպի պատը նայող իմ հայացքի անդրադարձը: «Ես քեզ տեսնում եմ»,-կրկնեցի ես: «Դա անհնար է,- տխուր պատասխանեց նա,- որովհետև քո հայելին քարեղեն է»: Ես ետ շրջվեցի ու իր հայելում նրան չգտա: Նա վերադարձել էր լուսամփոփի մոտ ու կրկին ափերն էր պարզել կրակին: «Ես կցրտահարվեմ,- տրտնջաց նա,- դու ապրում ես սառցե քաղաքում»: Ես տեսա թե ինչպես տրտմությունը սրբեց փայլը նրա բրոնզե կիսադեմից: «Այսպես չի կարելի»,- հեկեկաց նա ու սկսեց մերկանալ: «Ես կշրջվեմ»,- ասացի ես: «Կարիք չկա,- ասաց նա,- ես չեմ ուզում, որ ինձ նայես քարե հայելու մեջ»: Լամպի թույլ ցոլքերը լիզում էին նրա սառող մարմինը: «Երբեմն ինձ թվում է, թե իրական կյանքում դու բրոնզե փոքրիկ արձանիկ ես, որին պահում են հեռավոր թանգարանի ինչ-որ անկյունում»,-ասացի ես: «Երբեմն` քնիս մեջ, ես լսում եմ, թե ինչպես ինչ-որ մեկը սրտիս զարկերին համահունչ թակում է իմ սնամեջ մարմնի մետաղական թաղանթը ու ես լցվում եմ պղնձաձայն արձագանքներով»,- ասաց նա ու ավելի մոտեցավ լուսամփոփին: «Թույլ տուր լսել այն»,- խնդրեցի ես: «Երբ հանդիպենք կյանքում, ականջդ սեղմիր կրծքիս,- պատասխանեց նա ու տխուր մրմնջաց,- երկնագույն շան աչքերը»:
Նա ասաց, որ իրական կյանքում մշտապես և ամենուր բարձրաձայն կրկնում է այս բառերը` որպես գաղտնաբառ, որպես բանալի: Նա թափառում է փողոցներում ու շարունակ կրկնում դրանք, մինչև որ հանդիպի նրան, ով ասելու է` «Այդ ես եմ ամենօրյա երազներիդ մշտական եկվորը, – և դարձելու է,- երկնագույն շան աչքերը»:
Ռեստորաններում, մինչ ուտեստը պատվիրելը, նա շշնջացել է մատուցողներին` «Երկնագույն շան աչքերը», բայց մատուցողները բարեհամբույր անտարբերությամբ ժպտացել են, չմտաբերելով որ այս բառերը երբևէ ասած լինեն իրենց երազներում: Նա այս բառերը գրել է անձեռոցիկների, սփռոցների վրա, դանակով խազել սեղանի երեսներին` «Երկնագույն շան աչքերը»:
Հյուրանոցների, կայարանների, հանրային շենքերի քրտնած պատուհաններին իր բարալիկ մատով գրել է` «Երկնագույն շան աչքերը»: Նա պատմեց, որ մի անգամ, դեղատանը նա զգացել է այն նույն հոտը, որն առել էր իր սենյակում, երբ երազում տեսնում էր ինձ: Նա մոտեցել է վաճառողին ու ասել. «Ես երազում եմ մեկին, որն ասում է` երկնագույն շան աչքերը»: Վաճառողը պատասխանել է. «Դա Ձեր աչքերի մասին է, տիկին»: Եվ նա ասել է վաճառողին. «Ես պիտի գտնեմ նրան, որն իմ երազում ասում է այդ բառերը»: Վաճառողը հռհռացել է ու շարժվել դեպի վաճառասեղանի հեռավոր անկյունը: Ծանոթ հոտը ավելի է թունդացել, ու նա պայուսակից հանել է շրթներկը, կռացել դեղատան ճերմակ սալահատակին ու կարմիր տառերով գրել` «Երկնագույն շան աչքերը»: «Դուք կեղտոտեցիք հատակը»,- բարկացել է վաճառողը ու, լաթը խոթելով նրա ձեռքը, ստիպել է մաքրել այն: Նա, հատակին չորեքթաթ կքած, երկար մաքրել է գրածը, անընդհատ կրկնելով` «Երկնագույն շան աչքերը», մինչ դեղատան ցուցափեղկի առջև հավաքված բերանբաց ամբոխը ծանակել է իրեն՝ կարծելով թե նա խելագար է:
«Ամեն օր ես փորձում եմ հիշել այն բառերը, որով պիտի գտնեմ քեզ, ու չեմ կարողանում,- ասացի ես:- Հիմա ես վստահ եմ, որ վաղը դրանք չեմ մոռանա, թեև նախկինում ևս միշտ վստահ եմ եղել»: Եվ նա ասաց. «Չէ որ ինքդ հորինեցիր դրանք առաջին իսկ օրը»: Եվ ես ասացի. «Որովհետև տեսա քո մոխրագույն աչքերը»: Նա խոր շունչ քաշեց և ասաց. «Գոնե ես կարողանայի հիշել այն քաղաքի անունը ուր ամենուր գրել եմ դրանք»:
«Թույլ տուր շոյել քեզ»,- ասացի ես: Նրա աչքերում շողաց լամպի թույլ լույսը: Եվ նա հարցրեց. «Դու դա իրոք ուզու՞մ ես»: «Միշտ էլ ուզել եմ»,- ասացի ես: Նա ծխախոտ խնդրեց: Ես նկատեցի, որ մատներիս արանքում վաղուց մարել է գլանակի մնացուկը: Եվ նա ասաց. «Չգիտեմ թե ինչու չեմ կարողանում հիշել իմ քաղաքի անունը»: Եվ ես ասացի. «Նույն պատճառով ես վաղը չեմ կարողանա մտաբերել մեր բառերը»: Նա տրտմությամբ ասաց. «Գուցե այդ քաղաքն էլ իմ երազների արգասիքն է»: Ես վեր ելա աթոռից ու մոտեցա լուսամփոփին: Լամպի այն կողմում նա ետ քաշվեց: Ես պարզեցի նրան ծխախոտի բաց տուփը: Նա հակեց գլուխը ու, մինչ կհասցնեի լուցկին վառել, ատամների արանքում սեղմած գլանակը մոտեցրեց լամպի կրակին: «Աշխարհի ինչ-որ քաղաքի բոլոր պատերին գրված են «Երկնագույն շան աչքերը» բառերը,- ասացի ես:-Միայն թե կարողանամ դրանք մտապահել ու գտնել քեզ»: «Երկնագույն շան աչքերը»,- հոգոցով ասաց նա ու կկոցեց աչքը, որ կսկծում էր գլանակի ծխից: Նա ծխի մի մեծ բաժին ներքաշեց և ասաց. «Գոնե սա մի քիչ տաքացնում է»: Նա այս ասաց անտարբեր ու անկիրք, ասես լամպի կրակին պարզած թղթի այրվող կտորից ընթերցում էր ուրիշի խոսքերը: «Ես սարսափում եմ, երբ դու մրսում ես»,- ասացի ես:
Մի քանի տարի է, որ մենք հանդիպում ենք մեր երազներում: Երբեմն, ինչ-որ մեկը դրսում ձեռքից վայր է գցում երկաթե գդալը, ու մենք արթնանում ենք: Հետզհետե մենք հաշտվում ենք այն մտքի հետ, որ հասարակ իրերի ու առօրյայի քմայքից է կախված մեր միությունը: Վաղ առավոտյան գետին ընկած երկաթե գդալի պես չնչին մի բան ի զորու է որոշել մեր գոյությունը:
Հիմա լուսամփոփի ետևից նա անթարթ նայում է ինձ: Ես հիշեցի, որ նույն հայացքով նա նայում էր տարիներ առաջ, այն հեռավոր երազում, ուր ես ճոճում էի աթոռս տարուբերելով ետի ոտերին, ու նայում էի մոխրագույն աչքերով անծանոթ կնոջը: Այդ երազում էր, որ առաջին անգամ հարցրի նրան. «Ո՞վ ես դու»: Եվ նա պատասխանեց. «Չեմ հիշում»: Ես ասացի նրան. «Ես քեզ հիշում եմ»: Եվ նա խոստովանեց. «Մի անգամ ես երազել եմ քո և այս սենյակի մասին»: Եվ ես ասացի նրան. «Ես հիշում եմ իմ այդ երազը»: Եվ նա ասաց. «Տարօրինակ է, մենք այլ երազներում էլ ենք հանդիպել»:
Նա նորից ներքաշեց գլանակի ծուխը: Ես դեռ կանգնած էի լուսամփոփի դիմաց, որի այն կողմում նրա բրոնզե մարմինն էր` ոչ թե սառն ու մետաղական, ինչպես քիչ առաջ, այլ տաք ու կռելի` պղնձի շառագունությամբ: «Թույլ տուր շոյել քեզ»,- կրկին ասացի ես: Եվ նա պատասխանեց. «Դու կավերես ամենը»: Ես ասացի նրան. «Հիմա արդեն փույթ չէ: Բավական է միայն գլուխներս դնենք բարձին ու նորից կհանդիպենք իրար»: Եվ լուսամփոփի վրայով ես առաջ երկարեցի իմ ձեռքը: Նա անշարժ էր: «Դու կավերես ամենը,- նորից ասաց նա ու, մինչ կհասցնեի դիպչել նրան, հավելեց,- եթե հատես սահմանը, մենք կարթնանաք աշխարհի տարբեր ծայրերում»: Բայց ես համառեցի. « Փույթ չէ այլևս »: Եվ նա ասաց. «Բայց երբ արթնանանք, դու այլևս չես հիշի ինձ»: Ես ետ քայլեցի դեպի իմ աթոռը: Նա մնաց իմ թիկունքում` ձեռքերը պարզած լամպի լուսամփոփին: «Ես արթնանում եմ կեսգիշերին ու այլևս չեմ կարողանում քնել: Բարձը այրում է դեմքս, իսկ ես մինչ լուսաբաց կրկնում եմ` երկնագույն շան աչքերը»,- լսում էի նրա ձայնը:
«Արդեն լուսանում է,- առանց նրան նայելու ասացի ես:-Վերջին անգամ արթնացել եմ ժամը երկուսին, ու հիմա բավական ժամանակ է անցել»: Ես քայլեցի դեպի դուռը: Երբ ձեռքս հասավ բռնակին, ես նորից լսեցի նրա ձայնը. «Մի բաց այդ դուռը,- ասաց նա,- միջանցքը լիքն է ծանր երազներով»: «Ի՞նչ գիտես», – հարցրեցի նրան: «Մի պահ առաջ եմ այնտեղից վերադարձել, ինձ հաջողվեց, քանզի ժամանակին կարողացա հասկանալ, որ քնել եմ սրտիս վրա»,- պատասխանեց նա: Դուռն արդեն կիսաբաց էր: Մեղմ հովը ներս էր բերում վարած արտերի ու դաշտերի բույրը: Նա դեռ խոսում էր: Ես շարունակեցի հրել անձայն ծղնիներին կախված դուռը: «Ոչ մի միջանցք էլ չկա,- ասացի ես,- դրսում գյուղի անարատ օդ է»: Նա մի պահ լռեց և ասաց. «Ես դա գիտեմ: Պարզապես դրսում գյուղի մասին երազող մի կին կա»: Նա ձեռքերը խաչեց լամպի կրակի վերևում ու շարունակեց խոսել. «Դա այն կինն է, որ միշտ երազել է ապրել գյուղում, սակայն երբեք չի կարողացել լքել քաղաքը»: Կիսաբաց դուռը արդեն հուշում էր, որ ինձ սպասում են նախաճաշի սեղանի մոտ, և ես իմ այլ երազներից հիշեցի գյուղի մասին երազող կնոջը: Եվ ասացի. «Ես պիտի լքեմ այս երազը»:
Երբ հատել էի շեմը, դրսում խաղաղվել էր դաշտերից փչող քամին, ցրվել էին ծանոթ-անծանոթ հոտերը: «Վաղն անպայման մենք կգտնենք մեկմեկու: Ես կճանաչեմ քեզ, երբ փողոցում հանդիպեմ պատին «Երկնագույն շան աչքերը» գրող կնոջը»,- ասացի ես: Իսկ նա անհասանելի-անհնարինին պարտվածի տխուր ժպիտով պատասխանեց. «Ավաղ, դու կմոռանաս ամենը»:
Նա սառող ափերը կրկին պարզեց լամպի կրակին: Դրանց ստվերում տարալուծվեցին նրա դիմագծերը, ու նա ասաց. «Դու միակն ես աշխարհում, ում տրված չէ արթմնի հիշել իր երազները»:
Աղբյուր՝ Գրապահարան